عرفان قانعی فرد - پژوهشگر تاریخ معاصر
از اهداف مهم سیا - علاوه بر ضد تروریسم و بخش منع اشاعه سلاح هسته ای و سلاح کشتار جمعی در بخش ضد اطلاعات هم روی کشورهایی مانند چین و روسیه و ایران و کوبا حساسیت های خاصی وجود دارند
سیا در سال ۱۹۴۷ - دو سال بعد از جنگ جهانی دوم تاسیس شد که در ایران در همان سال - ۱۳۲۶ - برنامه های تجزیه طلبانه مورد حمایت شوروی و کمونیست ها شکست خورده بود. البته ۱۰ سال بعد از تاسیس سیا ، در اوج دوران جنگ سرد، ساواک ایران فعالیتش را آغاز کرد و در دهه های ۱۹۶۰ - ۱۹۷۰ همکاری های چند جانبه ای در قالب عملیات مشترک بین سیا و ساواک وجود داشت.
طنز ماجرا آنجاست که در ایام کارتر ، سازمان سیا باور نداشت که گروه های مسلح کمونیست و یا شبکه مسلح اسلامی ها مورد حمایت شوروی هستند و حتی قذافی و یاسر عرفات و کاسترو و الجزایر و ... طبق نظر و صلاحدید شوروی با شورشیان ۱۳۵۷ همکاری نزدیک دارند
و هر چه مقامات ارشد ساواک به سیا می گفتند که اوضاع داخل ایران از چه قرار است ظاهرا سیا با نگاه شک و تردید به ماجرا نگاه می کرد و نمی خواست نقش مخرب شوروی در تعلیم چریک های ایرانی در اردوگاه های تروریستی خارج از ایران را بپذیرد. حتی سیا از روی کار آمدن ناصر مقدم به عنوان ریاست ساواک به جای پرویز ثابتی دفاع کرد اما از پیش بینی رخدادهای ۱۳۵۷ ایران و ارایه تحلیل های درست ، همچنان ناتوان بود و در دوران ضعف ساواک و تعطیلی اداره سوم (با آمدن ناصر مقدم)، طبق اسناد تازه انتشار یافته CIA، با برخی از چهره های موسوم به اسلامی و مذهبی رابطه هایی هم داشت ؛ افرادی مانند بازرگان، میناچی، یزدی و بهشتی و...
بعد از آمدن روح الله خمینی - هر چند در پاریس CIA با وی دیدارهایی داشتند - کارشناس ارشد سیا در بخش خاورمیانه - رابرت ایمز - به تهران آمد و با یزدی و بهشتی و بازرگان دیدار کرد و به آنها گوشزد کرد که امکان جنگ عراق علیه انان وجود دارد اما کسی نشنید و گزارش های مدام سیا در آن ایام از اصرار خمینی بر صدور انقلاب اسلامی و تحریک مردم عراق و کافر خواندن صدام و .. حکایت دارد. بعدها در ۱۹۸۳ هم در پی انفجارهای تروریستی در بیروت - که طبق گزارش رسمی سیا بر اساس همکاری ایران و حزب الله صورت گرفته – رابرت ایمز و بهترین کارشناسان خاورمیانه سیا کشته شدند.
اما در بررسی اسناد تازه نشر یافته CIA تناقض های دیگری هم بچشم می خورد. مثلا کارتر البته مدتی بعد از سفر جرج بوش به ایران وی را از ریاست سیا با همراه ۸۰۰ نفر از کارشناسان زبده اطلاعاتی اخراج کرد.
بکی از روسای سیا، ریچارد هلمز، از ۱۹۷۳ تا ۱۹۷۷ سفیر امریکا در تهران بود. از دوستان نزدیک شاه فقید و فردوست بود. رابطه صمیمی‌هر سه به سالهای قبل از ان بازمی گشت که در مدرسه ای در سوییس همشاگردی بودند . در ایام سفارتش در تهران، وی اولین بار به سیا اطلاع داد که شاه ایران سرطان دارد. اما جز فردوست و همسر شاه کسی دیگر در ایران از موضوع اطلاع نیافت. و پرسش های سیا در ان زمان به جانشین شاه بازمی گشت. هلمز و دوستانش در سایه سیا- اطرافیان بوش- می دانستند که ایران بزودی آبستن حوادث بزرگی است و برخی از کارشناسان سیا می گویند که کارتر اطلاعی ازین داستان نداشت و اخراجی های سیا نمی خواستند در زمینه ایران به وی کمک کنند.
و برخی از کارشناسان سیا هم به یاری خمینی و انقلابیون شتافتند.که شاید از مطب دندانپزشکی دوست دختر بهشتی تا اقامتگاه خمینی در پاریس این دیدارها جریان داشت. و بقول والری ژیسکاردستن، در مصاحبه با آخرین شماره روزنامه توس، کارتر زنگ پایان حکومت پهلوی را نواخت و زمینه ماجراهای ۱۳۵۷ فراهم شد.
روح الله خمینی و شرکت کنندگان شستشو مغزی شده در ماجرای ۱۳۵۷ هم هرگز به نقش های اساسی و حیاتی سیا اشاره ای نکردند. و تا امروز جز انکار و تکذیب ؛ تمایلی به افشا ان موضوعات نداشته و ندارند.
حتی در فرانسه هم ریچارد کاتم - مامور سابق سیا- به دیدار خمینی شتافت و در تهران از ویلیام سالیوان، سفیر آمریکا خواست تا همچنان با مامور مخفی یا شخص مورد اعتماد سیا در اطراف خمینی - یعنی شخص محمد بهشتی- دیدارهایش را حفظ کند و گاها اسم ابراهیم یزدی به چشم می خورد.
و بعدها برخی از چهره های امنیتی موضوع گرفتن سفارت آمریکا در تهران و گروگانگیری را از طرح پنهانی سیا نامیدند تا به روی کار امدن ریگان کمک کند و روز بعد به دستور خمینی آزاد شوند.
و در ان ایام هم عملا بوش - به عنوان معاون- اداره دولت ریگان را برعهده داشت. هرچند خمینی در آغاز دوران بوش مُرد اما تا امروز روابط پنهانی بوش و خمینی افشا نشده است. گرچه برخی گزارش ها حاکی از نوعی همکاری امنیتی ایران با سیا در ماجراهای گروگانگیری لبنان و جنگ ۱۹۹۱ خلیج فارس برای آزادسازی کویت، در آرشیو مرکز ملی اسناد در واشنگتن وجود دارند. درحالی که بعدها در ایام ریاست پترایس بر سیا در گزارشها نوشتند که خمینی اولین شخصیت رادیکال اسلام گرا بود و بن لادن در مرحله پس از وی قرار دارد و ...
البته گزارش محرمانه سیا درباره رقابت سیاسی رفسنجانی و خامنه ای بعد از مرگ خمینی با سانسور اساسی اسامی و تاریخ ها منتشر شده است و در اختیار پژوهشگران است.
من حیث المجموع؛ از ایام شروع جنگ ایران و عراق (۱۹۸۰) تا امضای برجام (۲۰۱۵)می توان گفت که سیا به ۴-۵ عملیات مهم در ایران دست زده است
۱. تا ایامی محدود به برخی از چهره های اپوزیسیون ایرانی جهت فعالیت ضد رژیم ایران کمک هایی ارايه داد و بعدا آن را رها کرد.
۲.ماجرای ایران گیت یا مک فارلین رخ داد که در دور دوم ریگان - مقامات امریکا با طور مخفیانه به فروش سلاح به ایران کمک کردند و درست ۲ سال از انفجارهای بیروت می گذشت و این رسوایی صرفا برای آزاد سازی ۷ گروگان امریکایی . در بیروت صورت گرفت
۳. عملیات جذب برخی از کارشناسان امنیتی و اتمی ایران تحت عنوان عملیات مرلین علیه تاسیسات اتمی ایران. که در ان عملیات با دولت ایران رابطه برقرار می شد و سپس نقشه های جعلی ساخت به ایران داده می شد که منجر به انفجار در تاسیسات هسته ای ایران می شد. طرح بعد از مدتی ناکام ماند و بعدها جفری استرلینگ افشا کرد و از سیا اخراج شدوایران به سمت همکاری با عبدالکریم خان رفت
۴. عملیات بازی های المپیک علیه تاسیسات هسته ای ایران و برنامه هسته ای این کشور از ارسال ویروس استاکس نت و .. تا ربودن شخص های کلیدی و یا لپ تاپ و شنود مقامات و ...که ان را جنگ مهم سایبری امنیتی علیه ایران نامیدند
که سرانجام در ۲۰۱۲ توسط ژنرال جیمز کارترایت افشا شد
۵. سرمایه گزاری در بخش ضد ترور counterterrorism
البته این نوع عملیات موجب حساسیت مراکز امنیتی ایران شد و گاها برخی ازفعالان و منتقدان و چهره های اکادمیک را به بهانه همکاری با سیا دستگیر و یا حتی اعدام کرده است که اکثرا توسط سیا تکذیب شده است اما ایران همچنان معتقد است که سیا حتی به آدم ربایی هم دست زده است . هر دو کشور ایران و آمریکا با وجود واحدهای ضد اطلاعات و حفاظت از نفوذ جاسوس در داخل خاک خود- منکر وجود عوامل جاسوسی از طرفین در داخل خاک خود نیستند و همچنان جنگ اطلاعاتی امنیتی میان ایران و آمریکا است
بعد از این ماجراهای تاریخی در چند دهه اخیر می توان گفت که انتخاب مایک پمپئو توسط ترامپ -در ۱۸ نوامبر ۲۰۱۶ -بار دیگر سیاست این سازمان مهم جاسوسی دنیا و نگاهش به ایران را مطرح کرده است . که این نماینده۵۳ ساله کنگره چه مختصات فکری دارد و چه تاثیری بر رئیس جمهور جدید امریکا خواهد داشت.
نخست به طور خلاصه می توان درباره وی اول نکاتی را مطرح کرد که عموما در رسانه های آمریکایی درباره Mike Pompeo بطور مشترک مطرح می کنند
۱. سابقه نظامی دارد و فارغ التحصیل بخش مهندسی مدرسه نظامی امریکاست و بعدها به مدرسه حقوق هاروارد رفت. البته در اخرین سال های جنگ سرد به عنوان افسر واحد زرهی در المان خدمت کرده است.
۲. مانند ترامپ به کارهای بازرگانی پرداخته و سال ۲۰۱۱ وارد کنگره امریکا شده است و جزو طیف راست جمهوری خواهان است
۳.دوستدار گسترش استفاده از سلاح گرم است
۴. خواهان برنامه تجسس حکومت امریکا نسبت یه رهبران سیاسی در سطح جهانی است
۵. اوایل مدافع مارکو روبیو بود و بعدها به سمت ترامپ گرایش یافت
۶. دوابط نزدیکی با چارلز و دیوید کوخ koch از بیلونرهای محافظه کار حامی کاندیداهای جمهوری خواه دارد
۷.بشدت ضد سیاست های وباماست (منتقد برنامه های بهداشتی او ، منتقد رفتار اوباما نسبت به ژنرال مک کریستال ، منتقد تصمیم اوباما در تعطیلی زندان گوانتانامو و بستن زندان‌های مخفی سیا و... که انها را شیرین کاری سیاسی نامید..)
۸. موافق برخورد شدید با متهمان خطرناک امنیتی و تروریست
۹. علنا شکنجه تروریست ها را مجاز دانست و سیا را قهرمان نامید و از تکنیک های بازجویی سیا در ایام بوش دفاع جانانه کرد
۱۰. حامی رشد و توسعه واحد ضدتروریستی سیا
۱۱. در ماجرای بمب گذاری ماراتن بوستن در ۲۰۱۳ ؛ سخنانش درباره تروریسم اسلامی و اسلام رادیکال جنجالی شد و گفت روحانیون مسلمانی که حملات ترور را بشدت محکوم نکنند ، همدست تروریستها هستند و گفت که رهبران مسلمان یک وظیفه دارند و ان هم تشویق به جنگ علیه تروریسم و سکوت نکردن درباره اسلام رادیکال (افراطی).
۱۱. خواهان اعدام اسنودن و خائن نامیدن وی
وی می گوید که اسنودن از روسیه فراخوانده شود و به خاطر خیانت به مرگ محکوم شود
۱۲. موافق مراقبت بیشتر از آژانس امنیت ملی NSA)) و حامی سرسخت برنامه مراقبت و تجسس آن سازمان و حتی دوستدار بازگشت انباشت اطلاعاتی شنود داخلی است که چندی پیش کنگره ان را منع کرد
۱۳. منتقد شدید هیلاری کلینتون و محکم کردن وی به بی مسئولیتی در ماجرای بن غازی –لیبی (واقعه ای که به کشتن سفیر امریکا و ۳ نفر دیگر منجر شد).
۱۴. ایران را حامی تروریسم می داند و توافق هسته ای صوری برجام را فاجعه بار می نامد و....
حال درباره فردی با این مختصات فکری ، طبعا پرسشهایی به ذهن متبادر میشود که وی با چه سیاست جدیدی ، مهم ترین سازمان اطلاعاتی- جاسوسی جهان را هدایت می کند؟ آیا شناخت عینی و نزدیک به واقعیت از جامعه فعلی ایران دارد؟ چه پروژه های جدیدی را برای مقابله با ایران در پی خواهد گرفت ؟ گرچه وی رسما ضد رژیم فعلی در ایران است و آنها را ضد بشر می خواند اما آیا غیر از عملیات تبلیغاتی ، رویکردی جدی تر را برای مقابله دنبال خواهد کرد؟ و...
اگر پمپئو در سنا تایید شود ، می توان گفت که اشکارا چهره ای پارتیزان، سکان سیا را در دست می گیرد . هرچند می گویند که سیا فراتر از سیاست است و از نقش مستقیم در سیاست گذاری هم پرهیز دارند
در اوایل کارزار انتخابات آمریکا (در سال 2016) وی دوستدار مارکو روبیو بود اما رابطه ای نیم گرم هم با ترامپ داشت و بعدا از وی دفاع کرد و می گفت از جمهوری خواهان بدان علت دفاع می کنم که نمی خواهم کلینتون رییس جمهور شود و نباید هم این خانم با چنین سابقه ای در ضعف امنیتی رپیس جمهور شود
شاید موضوع شهرت پمپئو در جامعه سیاسی آمریکا بیشتر به ۲ علت باشد که نظر ترامپ را جلب کرد.
۱. کارهای او در کمیته بن غازی به عنوان عضو کمیته امنیت و نوشتن گزارش ۴۸ صفحه ای علیه کلینتون.
البته بخاطر شنود یکی از شاهدان درباره ابراز خوشحالی یکی از مقامات سپاه پاسداران ایران از واقعه لیبی ؛ تا مدتها پس از واقعه ژنرال فلین رئیس آژانس امنیت وزارت دفاع (DIA) خواهان یافتن سر نخ هایی از دخالت ایران بود.
۲. مخالفت با توافق هسته ای ایران و موافق گسترش تحریم تسلیحاتی علیه ایران
در نکته اول، وی گوید که کلینتون فردی سزاوار سرزنش است و بهمراه اوباما - حقایق پشت پرده را برای افکارعمومی منتشر نمی کنند. البته تا حدی هم نگاهی انتقادی به سیاست آمریکا در فروپاشی لیبی داشت اما معتقد بود که اوباما و کلینتون در مورد لیبی، در لاک دفاعی فرو رفته و به توجیه اعمال خود می پردازند
نقش مثبت پمپئو و بررسی پژوهشی درباره وقایع بن غازی در لیبی؛ یکی از مشوق های مهم ترامپ برای گزینش وی بوده است ماجرای استفسار وی از کلینتون در اکتبر ۲۰۱۵ در کمیته بهمراه جیم جردن نماینده اوهایو مشهور است هرچند با انتقادهایی هم روبرو شد .
در ایام انتخابات ۲۰۱۶ هم ترامپ بر سر بن غازی حملات شدیدی علیه کلینتون انجام داد که چون گزارش ها توسط تیمی پژوهشی از محققان دانشگاهی تنظیم شده بود، کلینتون و اوباما چندان قدرت دفاعی نداشتند.
در عین مخالفت با توافق ایران و امریکا - که شاید تنها دستاورد سیاست خارجی اوباما باشد - از اوباما به شدت انتقاد کرد که برخلاف قانون فدرال عمل کرده و ۴۰۰ میلیون دلار پول به ایران فرستاده است و این پول ها بجای کارهای عمرانی و ساخت و ساز در داخل ایران صرفا در کارهای تروریستی هزینه می شود
پمپئو خواهان سفر به ایران بود تا بر انتخابات مجلس شورا و نیز مجلس خبرگان نظارت کند و هم با زندانی های امنیتی آمریکایی دیدار و گفت و گو کند و نیز از مجتمع پارچین و تاسیسات هسته ای فردو و اراک بازدید کند اما درخواست ویزایش رد شد.
که اگر ویزایش مورد تایید قرار می گرفت امروز می شد در روزنامه های تهران خواند که سفر رییس جدید سیا به ایران پس از ۴۰ سال رخ داده است. هرچند که در ایام جنگ سرد، مقامات ارشد ساواک و موساد در چهارچوب همکاریهای مشترک به تهران سفرهایی داشتند اما بعد از ۱۳۵۷ و سفر رسمی رابرت ایمز - کمتر از سفر احتمالی مقامات ارشد امنیتی هر دو کشور خبری در رسانه ها درج شده است گرچه بطور علنی هر دو کشور آن را تکذیب می کنند
وی معتقد است که گسترش تحریم علیه ایران ضامن امنیت آمریکا و نیز بشریت است و درباره مخالفت با رژیم ملایان در ایران هم پمپئو و ترامپ با همدیگر هم عقیده هستند. وی علنا ضد رژیم جمهوری اسلامی ایران است و .
اینکه دولت جدید ترامپ چه رفتاری با توافق برجام خواهد داشت، هنوز مشخص نیست قراردادی که ترامپ ان را منحوس و مصیبت آمیز نامیده است . پمپئو هم از امریکا خواست از توافق خارج شود و ان را هم بدترین توافق نامید
از دید وی حفظ برجام خنده دار است و توافق هسته ای هم چیزی در حد توهم و دروغ دلفریب است .
پمپئو از عقب نشینی امریکا از این توافق حمایت می کند و ان را به مصالح امنیت امریکا و جهان می داند. اما ایا اکنون امکان اجماع جهانی مجدد برای تحریم گسترده دوباره علیه مقامات رژیم ایران وجود دارد ؟ .
وقتی در افکار عمومی چنین اخباری انتشار یافت که برنامه ۱۵ ساله فعالیت های اتمی ایران ناکام مانده و اوباما توانست که ایران را خلع سلاح کند
این خبر کافی بود تا پمپئو را به وین بکشاند. به همراه کاتن توانستند افشا کنند که اوباما با تهران یک توافق محرمانه دیگر هم نوشته است که درباره بازرسی از تاسیسات نظامی ایران است اما اوباما اول تکذیب کرد و بعدها دولت وی اظهار داشت که استانداردهای لازم را در این تعامل در نظر داشته اند
پمپئو در تابستان ۲۰۱۵ به اتفاق سناتور تام کاتن، از سازمان انرژی هسته ای در وین دیدار کرد و با تردستی و ذکاوت خاص خودش، توانست دو ضمیمه محرمانه از توافق هسته ای با ایران را بدست آوردند و پس از افشا بعد از مدتی سکوت توسط اوباما و ریس فعلی سیا؛ جان کری تنها به گفتن این جمله اکتفا کرد که از وجود آن دو ضمیمه اطلاعی نداشته است.
با وجودی که در برخی از رسانه های امریکا دمکرات ها پمپئو را فردی تند رو نامیدند، اما وی نشان داد که فردی است با استعداد خاص و مستقل و پرسشگری تیز که توانست اطلاعاتی حیاتی را بدست آورد و افراد دولت و مقامات و چهره های امنیتی و نظامی را هم تحت تاثیر قرار دهد و گفت: "بازرسی از تاسیسات پاورچین که ظاهرا ایرانی ها در ان به ازمایشات اتمی مشغول اند و ایران در این دو ضمیمه به پرسش هایی مبنی بر ابعاد نظامی برنامه هسته ای پاسخی نداده است و توافق بدان خاطر چندان روشن نیست" و شاید به خاطر احتمال سو استفاده ایران و یا بهانه جویی تند روهای ایران، پمپئو آن را صوری می داند
و گفت که خواسته دولت اوباما صرفا آرام نگه داشتن ایرانی ها بود و حتی به ملاها اجازه داد تا موشک بالستیک را ازمایش کنند و در تهیه اورانیوم غنی شده دارای محدودیت هم سرعت عمل به خرج بدهد.
البته سازمان انرژی اتمی گزارش داد که ایران در محدودیت های آب سنگین تخلفاتی داشته است و میزان ان با تحلیل مشخص و جزییات منتشر خواهد شد اما همین امر موجب تحقیق بیشتر سیا بر برنامه های اتمی ایران شد و دلیل دیگر استقبال از پمئپو همین مجموعه تحلیل هاست
شاید بودن پمپئو بر صدر سیا نوعی اطمینان خاطر برای امریکا باشد که در صورت عدم تمکین ایران به استانداردها و یا ادامه رویه سابق در حمایت از ترور و توسعه سلطه در منطقه به واکنش سریع و تند این نهاد امنیتی مشهور جهان منجر شود
علاوه بر اینکه خود پمپئو درباره ایران موضع تندی دارد ، ترامپ را هم به انتقادات علنی از ایران تشویق می کرد و کسی نمی داند که بعد از روی کار آمدن دولت جدید؛ پروژه انها برای رویارویی با ایران چیست؟
مایک پمپئو ؛ بخاطر سابقه نظامی، شخصیتی ستیزه گر و جنگجو است . در شناخت های شخصی، می توان وی را فردی رک و صریح و بی پرده نامید که بدون هیچ عذر و بهانه ای حرفش را می زند و مقصودش را بیان می کند. از دیگر سو به عنوان عضو کمیته امنیتی فردی قابل اعتماد است که طبعا امنیت بهتری را برای سازمان سیا و مردمان امریکا به ارمغان خواهد اورد. پمپئو با ترامپ در بسیاری از زمینه ها اشتراک نظر دارد و بدان خاطر، ترامپ وی را فردی زیرک و با استعداد و رهبری تسلیم نشدنی برای سیا نامید که ضامن امنیت امریکا و متحدان ان خواهد بود
هرچند عملیات های محرمانه زیادی توسط سیا امریکا بعد از ۱۱ سپتامبر انجام شده است اما نقش پایه ای سیا در اتخاذ سیاست ضد ترور توسط رییس جمهور مشهود است. و در صورت تمرکز بیشتر روی واحد ترور سیا، شاید بتواند بیشتر از چند دهه گذشته ایران را به چالش بکشد.
پمپئو در استراتژی ترامپ تاثیرات زیادی خواهند داشت . البته برخی از اظهارات ترامپ درباره اسلام رادیکال و شبکه تروریستی وابسته به ان که در ایام انتخاباتی مطرح شد طبعا تاثیر گرفته از سخنان پمیئو بوده است، اما شاید هنوز برای ارزیابی دقیق تر این که در هزارتوی دالان سیاست، از دید عملی چه خواهد شد، کمی زود است.
پمپئو با سفر به ترکیه ( و ۳هدف رئال پولیتیک و کُردها؛ جنگ ترکیه با تروریسم، هماهنگی با عربستان و اسرائیل) و سپس عربستان ( تشویق عربستان به جبهه ضد جمهوری اسلامی و ..) و تشویق به گسترش همکاری اطلاعات و امنیتی بین اردن و عربستان؛ فعلا تولنسته است جبهه واحدی علیه ایران بسازد.
بهرحال وجود پمپئو در صدر سازمان CIA توانایی های بیشتری را به منصه ظهور میرساند.
این مقاله به درخواست نویسنده آن در بخش مقالات خبرگزاری ایرانشهر منتشر میشود و انتشار آن به معنای تایید محتوای فکری آن از سوی این خبرگزاری نیست.